વિશ્વ પ્રસિદ્ધ સ્થપિત લા કર્બુઝિયર અમદાવાદમાં પાંચ મકાનો બનાવવા આવ્યા હતા. તેઓ શહેર જોવો ગયા અને માણેકચોકમાં ઝવેરીઓની સાત બાય સાત ફૂટની દુકાનો જોઈને આ સ્થપિત ચોંકી ગયા. એમણે કહયું કે, આટલી નાની જગ્યામાં ધંધો કેવી રેતી થાય ? તેઓ પોતે આ નાનકડી દુકાનનું માપ લેવા સુઈ ગયા, આશ્યર્યચિકત થઈ ગયા. આટલી નાની જગ્યામાં ધંધો કેવી રીતે થઈ શકે. સાત બાય સાત ફૂટની નાનકડી જગ્યા !
સાત બાય સાત ફૂટની જ જગ્યા. કાંકરિયામાં વાંદરા રાખવાનાં પીંજરાથી નાની જગ્યા. ધંધો સદીઓ જૂનો. શરીર વેચવાનો ધંધો. સ્થળ મુંબઈ. ફોકલેન્ડ રોડ. બદનામ જગ્યા. ઈન શોર્ટ રેડ લાઈટ એરિયા. સતત નોકરી બાદ છ વર્ષ પછી મુંબઈ જવાનું થયું. હેપ કલબો, માધી હોટલો, પબ કલ્ચર, કલા, નાટકો અને તમામ પ્રકારના દંભ આદર્યા પછી મારા શેતાની દિમાગમાં એક અનુભવ લેવાની સનક ઉપડી. મને અચાનક રેડ લાઈટ એરિયામાં સેકસ વકર્રોની વચ્ચે રહેવાની સનક જાગી. મારે જોવી હતી એ જીંદગીઓ કેવી રીતે જીવાય છે. મારે કવિતા નહોતી લખવી કે નહતી ખાવી દયા રૂપજીવી બહેનો પર. પણ છતા જોવી હતી એ જીંદગીઓની નજીકથી. એમની વચ્ચો વચ રહીને. મુંબઈ સેન્ટ્રલ સ્ટેશનથી ચાલીને જઈ શકાય એટલા અંતરે છે આ બજાર. ઉંચા મકાનો, ઝાક ઝમાળની વચ્ચે અચાનક આરંભ થાય છે આ રેડ લાઈટ એરિયાનો. સાંજના છ વાગ્યા હતા. બજાર હજુ વાધા સજતુ હતુ. આખા બજારમાં આંટો માર્યો બે ચાર વખત. એકદમ ટ્રફિકથી ધમધમતો રસ્તો. રસ્તાની બંને બાજુએ નાના નાના ઓરડાઓ, અને ઓરડાની બહાર શણગાર સજીને ઊભી રહેલી સેકસ વર્કરો. રસ્તા પરથી સાંજના સમયે અગિણત સામાન્ય નાગિરકોનું પસાર થવું. કોઈ બાળકનું દફતર સાથે પસાર થવું કે કોઈ બહેનોનું શાકભાજીની થેલી સાથે. બધુ એકદમ નોર્મલ. સેકસ વર્કરની પારખુ નજર સિવાય. ગ્રાહક કોણ છે તેની પાક્કી ખબર કઈ રીતે તેમને પડતી હશે તે કોયડો છે.
મ સોદો નક્કી કર્યો. એક નાનકડા પીંજરાની માલિક એવી માસી સાથે.એક રાત્રી રોકાણનો ધંધા માં અડચણ ઉભી નહિ કરવાના મૌખિક કરાર સાથે. બે હજારનમાં. મારી પાસે સામાનમાં કંઈ ખાસ હતુ નહી. નાનકડી જગ્યામાં મેં અને મારા સામાને ખાસ્સી જગ્યા રોકી લીધી. મે સત્સંગ ચાલુ કર્યો સેકસ વર્કરો સાથો. માસીનાં કોઠામાં પાંચ છોકરીઓ હતી. પાંચે પાંચની ઉંમર વીસ વર્ષની આસ પાસ ની હતી. આખા બજારની મોટાભાગની છોકરીઓનાં વતન નેપાળ, બંગાળ અથવા તો ગરીબ આદિવાસી વિસ્તાર હતો. બજારમાં સામેલ તમામ છોકરીઓનો વિસ્તાર, રંગ કે ધર્મ અલગ અલગ હતા પરંતુ દરેકની મુશ્કેલી એક જ હતી. ગરીબી. સાંજના આઠ વાગ્યા. મને પીંજરામાં પાળવાના નિયમો કહી દેવામાં આવ્યા હતા. કોઈપણ પ્રકારનાં સોદામાં વચ્ચે ના પડવું, ગ્રાહકો સાથે ચર્ચા ના કરવી, સેકસ વર્કરોની કામનાં સમયે વાતોમાં ના રાખવી વગેરે વગેરે...એક આંટો મારવા હું બહાર નીકળ્યો. ફોકલેન્ડ રોડ પર ત્રણેક થિયેટરો જોયા. એકદમ જૂના પ્રકારનાં. ત્રણમાંથી બે થિયેટરોમાં તો સની દેઓલનાં ફિલ્મો ચાલતા હતા. હવે ટ્રાફિક થોડો ઓછો થયો હતો. બજારમાં ગ્રાહકોનો આવવાનો સમય થઈ ગયો હતો. એવમાં અચાનક મને એક રેસ્ટોરન્ટમાંથી 'અમર અકબર એન્થોની'ની કવ્વાલી સંભળાઈ 'શીરડી વાલે સાંઈ બાબા...'મારા પગ એ રેસ્ટોરન્ટ તરફ દોરાયા. બહાર ઊભેલા દલાલે કહ્યું કે, સાહબ ૧૮૦ મેં બીયર મીલેગા, સ્પેશિયલ લડકીયોકાં બાર હૈ....હું અંદર ગયો. ત્યાં એકદમ ભકિતમય વાતાવરણ હતું. બધા આ કવ્વાલીને પ્રાર્થનાની જેમ ભજતા હતા. તેઓ રોજ ધંધો શરુ કરતા પહેલા રોજ આ ફિલ્મ ના ગીત ને ભજતા હતા. દંગ રહી ગયો હું. રેડ લાઈટ એરિયા, સાંઈ બાબાનુ ફિલ્મી ગીત, દલાલ, સેકસ વર્કર અને સુરા.... પાછો ફર્યો મારી જગ્યાએ. ગ્રાહકોની તકરાર ચાલી રહી હતી. પૈસાની રકઝક. એક જાય બીજો આવે. દરિમયામાં મારા ભાગે વાતો કરવાની આવે. મારે કોઈની ટ્રેજીક સ્ટોરી નહતી જાણવી. મારે ખોટી દયાનો દંભ નહતો કરવો. મારે એક માણસ તરીકે વાત કરવી હતી એક માણસ સાથે. મને એક સેકસ વર્કરે કહ્યું કે, ચુત્યા હૈ કયા, કુછ કરના નહિ હૈ તો યહાં આયા કયું હૈ. મ એમને કહ્યું કે કંઈ એવોજ છું. થોડી વાર પછી એ મારી ખાસ મિત્ર બની ગઈ. પોતાના સપનાં વિષે વાતો કરવા માંડી. એ નાનકડી છોકરીએ પોતાનાં થનાર બાળકોનાં નામો પણ વિચારી રાખ્યા હતા. મને એણે કહ્યું કે, મુજે પતા હૈ હમસે શાદી તો કોઈ નહિ કરેગા, લેકની બચ્ચે તો હમ પેદા કરેગાના...આ સાંભળીને નિત્શેની ફિલોસોફી કે મારા ઈતિહાસનું જ્ઞાન કે ફ્રોઈડનું મનોવિજ્ઞાન બધુ ભુલી ગયો. રાતનાં એક વાગી ગયો હતો. ટ્રાફિક એકદમ બંધ. માત્ર ગ્રાહકો અને સેકસ વર્કરો સિવાય બીજુ કોઈ ન હતું એ વિસ્તારમાં. ત્યાં રસ્તા પર રાત્રે એક જગ્યાએ મોટી વિકટોરીયો ધોડાગાડીનું પાર્કીંગ છે. દરેક ધોડાગાડીની આગળ એક સેકસ વર્કર ઊભી રહે. નીયોન લાઈટમાં કોઈ ફોટોગ્રાફર માટે આ દ્શ્ય કેમેરામાં કંડારવા લાયક બને. આ બજારમાં રાત્રે ફુગ્ગાવાળાઓ પણ ઘણાં ફરતા હોય છે. ખબર નહિ કેમ. ફોકલેન્ડ રોડ લેન નંબર ૮ પછી ચાલુ થતા આ બજારમાં એક વિરોધાભાસ જોયો. સેકસવર્કરો પછી બીજા નંબરનો ધંધો અહિંયા દરજીઓનો છે. એક તરફ કપડા કાઠવાનો ધંધો બીજી બાજુ કપડા સીવવાનો ધંધો. આ રસ્તા પરની સેકસ વર્કરની કેફિયત ખાલી આ દરજીઓ જ સમજી શકતા હશે. અજીબ દુનિયા છે અને જીંદગી પણ. આ ઊપરાંત ગુપ્ત રોગનાં નકલી ડોકટરોનો કાફકો પણ અહિંયો સારો એવો છે. આખા બજારમાં ખાસ્સા એવા અફધાની દાંતના નિષ્ણાત ડોકટરનાં પાટીયા પણ ધણાં જોવા મળ્યા. હવે અફધાન અને દાંતને શું લેવા દેવા...
રાતનાં બે વાગી ગયા હતાં. ગ્રાહકો લગભગ આવવાનાં ઓછા થઈ ગયા હતા. મ એક ઓલ્ડ મોન્કની બોટલ મંગાવી. પેલી પાંચ સેકસ વર્કરો અને માસી એમ અમે સાત જણાંએ બે-બે પેગ માર્યા. લવારી કરી. મોટાભાગનાં કિસ્સામાં મજાકનું સાધન હું જ હતો...એવામાં એક દેવદાસ ટાઈપ પૈસાદાર દેખાતો ગ્રાહક આવ્યો. ખૂબ પીધેલો હતો. એક સેકસ વર્કરે એને બાહુપાશમાં લઈ લીધો. નાનકડી મહેફીલ પડી ભાંગી. હું રસ્તા પર આવી ગયો. થોડીવાર પછી પેલા દેવદાસને બે છોકરીઓ બહાર મુકી ગઈ એની કાર સુધી. જતા જતા મેં જોયું કે એના પાકીટમાં ત્રણ હજાર જેટલા રૂપિયા હતા એ માસીએ લઈ લીધા. સિફતતાપૂર્વક. એ દેવદાસ જતો રહ્યો. બીજી ઓલ્ડ મોન્કની બોટલ માસીએ મંગાવી...મહેફિલ ફરી જામી. હવે સવાર પડવામાં આવી હતી. મારે સવારની ટ્રેન પકડીને મારા ગામ જવાનું હતું. ચા પીવાનો સમય કયારે થઈ ગયો એ પીતા પીતા ખબર જ ના પડી. સાત બાય સાતની ઓરડીમાંથી હું નીકળ્યો. માસી અને એમની છોકરીઓએ મને વિદાય આપી. 'ફરી મુંબઈ આવો ત્યારે અહિંયા જ રહેજો...' કોઈક એક જાણ બોલ્યું. હું પાછુ વાળીને જોઈ ના શક્યો...ખબર નહિ કેમ, કદાચ હું રડતો હતો....
footnotes
